Hava akımı ve tahrik kuvvetlerinden faydalanarak uçabilen, otonom uçuş kabiliyetine sahip, yük veya silah taşıyabilen araç olarak ifade edebiliriz. Boyut olarak baktığınızda avuç içi kadar olan modellerden tonlarca ağırlığa sahip araçlara kadar geniş bir yelpazede İHA tipi bulunmaktadır.
İnsansız hava aracı (İHA), genel olarak bilinen adıyla drone (Türkçesi yerden kumandalı hava aracı–dron diye okunur) uzaktan kumanda edilen bir tür uçaktır. İHA’lar iki sınıfa ayrılır: İlki uzaktan kumanda edilerek uçan diğeri ise kendiliğinden belli bir uçuş planı üzerinden otomatik olarak hareket edebilen uçaklardır. Keşif amaçlı üretilen İHA’lar günümüzde birçok saldırı görevinde de kullanılmaktadır. Militanlara karşı birçok başarılı saldırı gerçekleştiren bu hava araçları çoğu zaman sivil hedefleri de vurarak insan ölümlerine neden olmaktadır.
İHA'lar bunun yanında son zamanlarda yangın söndürmek amaçlı olarak da kullanılmaktadır. Bu araçlar genellikle normal savaş uçakları için zor, kirli ve tehlikeli görevlerde kullanılır.
Günümüzde çok farklı şekil, ebat, konfikrasyon ve karakterde araçlar üretilmektedir. Tarihsel olarak bakıldığında basitçe İHA'lar birer dronedur. Ancak bağımsız kumanda sistemleri çok geliştirilmiştir. Bu maddenin amacı İHA’lar ile güdümlü füzelerin farklarını ortaya çıkartmaktır. Öncelikle İHA’lar tekrar kullanılabilir. Mürettebatsız olarak kontrol edilerek durmadan belli bir irtifada uçabilir. Ayrıca bu araçlar jet motoru veya iki zamanlı motor yardımıyla uçar. Bunun yanında seyir füzeleri her ne kadar insansız ve uzaktan kumanda ile yönetiliyor olsalar bile İHA olarak sınıflandırılmazlar.
İHA kısaltması bazı durumlarda İHAS (insansız hava araçları sistemleri) olarak genişletilmiştir. Amerikan Federal Havacılık Dairesi ise insansız uçuş sistemleri (İUS) adıyla genel bir sınıf belirlemiştir. Aslında bu sınıf ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri tarafından sadece uçakları değil onunla beraber yer sistemleri ve diğer elementleri de yansıtması amacıyla kullanmıştır.
İnsansız teknolojilerin kullanımının yaygınlaşmasının altında gelişen teknolojinin sağladığı imkânla birlikte bazı maliyetli ya da sorunlu kalemleri aşabilmenin getirisi bulunmaktadır. İnsansız uçakların otonom ya da bir yer istasyonu aracılığıyla kontrol edilebiliyor olması insanlı uçakların idamesi için gerekli yaşamsal sistemler ve kokpit için gerekli yer ve mürettebatın getirdiği ağırlık yükü gibi maliyet kalemleri, insanlı uçakların manevra ve operasyon kabiliyetinin insan kabiliyetleriyle sınırlanması (yorgunluk / çalışma saati, G kuvveti vb.) gibi operasyonel kabiliyetle ilgili kalemler, düşman tarafından fark edilme ya da vurulabilme olasılığının düşük olması üstünlük kalemleri (ilk olarak İsraillilerin geliştirdiği Scout ile birlikte İHA’ların bu yönüyle operasyonel vazgeçilmezliğinin ispatlanmıştır.) İHA’ları daha tercih edilir kılmaktadır.
Daha da önemlisi, insansız hava araçlarının üretim maliyetidir. Tüm dünya ordularında yetiştirilmesi en maliyetli personel gruplarından birisi pilotlardır. Bir pilotun yetişmesi çok büyük maliyetlere karşılık gelir. Bu sebeple hava aracıyla birlikte yetişmiş personelin de zayi olması ordular için hem maddi hem de kabiliyet olarak büyük kayıptır. İnsansız Hava Araçları, maliyetinin düşük olması açısından da orduları etkilemektedir. İHA’lar tarihte birçok kez düşman hava savunma unsurlarının oyalanmasında, asıl taarruz unsurlarının ateş hattını geçebilmesi için yem olarak kullanılmasında çok büyük rol oynamışlardır.
Gelecekte İHA’lar scramjet teknolojisinin sahip olduğu tüm avantajlara da sahip olacaktır. Günümüzde scramjet modelleri, bunlara insansız modellerde dâhil sadece test amaçlıdır.
Petrol, Gaz ve Maden Arama ve Üretim Sistemleri
Jeofizikçilerinde ortak çalışmasıyla insansız hava araçlarına üretim esnasında eklenen sistemlerle petrol ve gaz arayıp, üretmek; petrol ve gaz boru hatları ile ilgili tesislerin bütünlüğünü izlemeyi sağlamak mümkün hale gelmiştir. Yerüstü boru hatları için, bu izleme faaliyeti, dijital biri üzerinde monte edilmiş kameralar ya da daha fazlası ile yapılabilir.
Arama Kurtarma Sistemleri
İnsansız hava araçları arama ve kurtarma alanında da büyük rol oynayabilen yapılardır. 2008 yıllarında yaşanan Louisiana ve Texas kasırgalarında İHA’lar kullanılmıştır. Deniz seviyesinden 18000-29000 metre aralarında arama kurtarma çalışmaları yapmış, donatıldığı bulut, yağmur, sis, kar, gece-gündüz fotoğraf benzeri kayıtlar çeken sistemleri sayesinde gerçek zamanlı olarak optik sensörler ve sentetik açıklı radarlarla bilgi edinmeyi sağlamıştır. Edinilen görüntülerle fırtına ya da sarsıntılar öncesi ve sonrası karşılaştırılarak oluşturulan hasarlar İHA’lar sayesinde kolayca tespit edilebilir hale gelmiştir.
Diğer yandan da İHA’ların bu konudaki en büyük avantajı, zor şartlar altında insan canını kaybetmemenin getirdiği risk alabilme yetisi yatar ki, bu da arama ve kurtarma alanında ivme kazandıran temel etmenlerden biridir.
İnsansız Hava Araçlarının Kullanım Alanları
İnsansız Hava Araçlarının kullanımı temel olarak altı kategoride sınıflandırılmıştır:
-Hedef ve Tuzak İHA’sı – Bir noktayı, zemini, bir düşman uçağını ya da füzeyi hedeflemek amacıyla kullanılırlar.
-Keşif İHA’sı- Savaş için istihbarat sağlayan İHA’lardır.
-Savaş İHA’sı – saldırı kabiliyeti yüksek riskli görevler için savunma ve taarruzda kullanılırlar.
-Lojistik İHA’sı – Kargo ve lojistik operasyon için özel olarak tasarlanmış olup, bu amaca hizmet ederler.
-Araştırma ve geliştirme İHA’sı – İHA teknolojilerini geliştirmek için kullanılırlar.
-Sivil ve Ticari İHA – Sivil ve ticari uygulamalar için özel olarak tasarlanmışlardır.
Kısacası İnsansız Hava Araçları :
-Keşif, Gözetleme, Hedef Tespit/İzleme
– Harp Sahası Hasar Tespit
– Elektronik Harp
– Haberleşme Röle
– Fiziksel Saldırı ve Tahrip
– Mayın Tespit ve İmha
– NBC Kirlilik Tespiti
– Yangın Tespit ve İzleme
Dünyada İnsansız Hava Araçlarında Tasarım ve Gelişim
İHA tasarım ve üretim üreticileri ile tüm dünya çapında dünya çapında bir faaliyettir. Amerika Birleşik Devletleri ve İsrail bu teknolojinin ilk öncüleri olarak büyük pazar payına sahiptirler. Özellikle ABD 1998 yılından itibaren ayırdığı bütçeyi gitgide artırmakta ve bu araçlara verdiği önemi yükseltmektedir.
Bazı ülkeler ise İHA’lara kaynak ayırma konusunda aktif davranmamakta ve konuya uzak kalmaktadır. Buna rağmen İHA’lar yükselen ve önem kazanan teknolojiler olduğundan dünyada pazar payı yükselişe geçmektedir.
İnsansız Hava Araçlarındaki Temel Sistemler
Çalışma Sistemi
İnsansız hava araçları başlıca 2 şekilde sınıflandırılabilir. Biri kıtalar ve kilometreler ötesinden dahi kontrol edebilen araçlarken, diğeri ise önceden programlanmış dinamik otomasyon sistemi kullanan araçlardır.
Uzaktan Algılama Sistemi
İHA’lar’daki en önemli nokta, gelişmiş bağımsız kumanda sistemleridir. Mürettebatsız olarak kontrol edilerek aralıksız belirlenen irtifada uçabilirler. Ayrıca bu araçlar jet motoru veya iki zamanlı motor yardımıyla uçuşlarını gerçekleştirirler.
İnsansız Hava Araçlarının içerisinde; biyolojik ve kimyasal alanda faaliyet gösteren sensörler ve elektromanyetik tayf algılayıcıları bulunmaktadır. Bu araçların bünyesindeki elektromanyetik sensörler içerisinde tipik görsel spektrum, radar sistemleri ile near infrared ve infrared kameraları yer almaktadır. Diğer elektromanyetik dalga detektörleri ise microwave ve ultraviyole spektrum algılayıcıları olmakla birlikte, daha az kullanılırlar. Temelde, biyolojik algılayıcılar havada bulunan çeşitli mikroorganizma ve biyolojik etkileri araştırmaya amacına hizmet etmektedirler. Buna karşın kimyasal algılayıcılar ise havada bulunan elementleri analiz ederler.
Yük Taşıma Sistemi
İnsansız hava araçları aynı zamanda yük taşıma kapasitesine de sahiptirler. Yüklerin en fazla taşındığı yer ana gövde içerisindeki boşluklardır. Helikopter şeklindeki bazı İHA’larda ise yükler gövde altına takılarak taşınır. Uçak gövdeli İHA’lar da gövde dışında yük taşıyabilir ancak bu sırada uçağın aerodinamik yapısının bozulmaması dikkat edilmesi gereken temel bir durum olduğundan, genel olarak tercih edilen yöntem gövde dışına takılan aerodinamik tüpler içerisinde taşımayı sağlamaktan yanadır.
Silah Sistemleri
Silah Sistemleri, İHA’larda hassas bölgelerde yer hedeflerini vurmak için platform olarak kullanılırlar. Bu silah sistemlerinin başlıcaları; MQ-1 Predator ile UAV silahlı Hellfire füzeleridir. Özellikle 2001 yıllarının sonlarından itibaren Afganistan ve Pakistan gibi ülkelerde bu sistemler, terörün önüne geçmek için yüksek bölgelerde yaygın olarak kullanılmaya başlanarak önem kazandılar.
Tarihçe
II. Dünya Savaşı: V1 Roketleri / İnsansız B-17.ler
– 1960’a Kadar Hedef Dronlar
– Vietnam Savaşı: Keşif Dronları / 1964-77: 3400 sorti
– SR-71 ve TR-1 lehine RPV programları üretime alınmıyor. 1981.de ABD’de kullanımda RPV yok.
– 1970.de İsrail ilk dron lisansını alıyor ve 1982 Lübnan Savaşında günde 70 sorti yapabilen bir İHA filosuna sahip hale geliyor.
-1985 yılında ABD ilk İHA sistemlerini alıyor ve 1990-91 arasında Körfez Savaşı’nda yoğun olarak kullanıyor. Bu dönemde İsrail teknolojisi önde.
-Günümüzde ABD teknoloji ve program boyutu açısından tekrar öne geçmiş durumda.
– 5 Ana Program / 1998 Bütçesi: 500 Milyon Dolar
– 1999-2003 Bütçesi: 1.6 Milyar Dolar
-Türkiye: 1993 yılında 1 adet GNAT-750 sistemini, deneme amaçlı aldı. Sistem halen kullanımda.
Kaynakça
http://www.uzmanportal.com/iha-insansiz-hava-araci-nedir-ozellikleri.html/
http://www.inploid.com/t/insansiz-savas-ucagi-nedirfaydalari-neler-olabilir/21026/
http://www.justdrones.co.uk/media/wysiwyg/cx-20-drone.png
http://flyver.co/wp-content/uploads/Parrot_AR.Drone_2.0_-_indoor_hull.jpg
http://dronebuff.com/wp-content/uploads/2016/02/flying-drones.jpg
https://www.tai.com.tr/tr/proje/anka
http://www.afcea.org.tr/afceatr/makaleler/IHA_Sistemleri0498.pdf (Aselsan)
http://www.tr3d.com/up/galeri/1m08/_proje.jpg
http://monch.com.tr/Resim/441,anka-11-003-elazig-tskgvjpg.png?0